रत्ननगर: चितवनको रत्ननगर नगरपालिका वडा नं ९ का ११ वर्षीय विपिन शर्मा केही वर्ष अघिसम्म दाजु विपुलसँगै सडकमा बदाम बेच्थे । आमा विष्णु शर्मा कुखुराको खोरमा काम गर्न जानुहुन्थ्यो । त्यही दुई बालक र आमाको कमाइले दैनिकी चल्थ्यो । श्रीमान्ले अर्काे बिहे गरेर हिँडेपछि दुई बालबालिकाको पालनपोषण र शिक्षा दिने जिम्मेवारी विष्णुकै थियो । त्यसैले उहाँलाई दैनिकीको जोहो गर्न रातदिन भौंतारिनुपथ्र्यो ।
रत्ननगर उद्योग वाणिज्य सङ्घको बाल संरक्षण तथा बालश्रम न्यूनीकरण कार्यक्रममार्फत परिवारलाई दिइएको सहयोगले शर्माको पारिवारिक अवस्था अहिले फेरिएको छ । दुई बालक विद्यालय जान थालेका छन् भने आमा विष्णुले किराना पसलबाट राम्रो आम्दानी लिन थाल्नुभएको छ । त्यो बेलाको सकसको जीवन सम्झँदा अझै कहाली लाग्ने उहाँ बताउनुहुन्छ ।
शुरुमा उनीहरुलाई सङ्घले एउटा घुम्ती पसल, केही किराना सामग्री र सहकारीमा रु ३ हजार राखेर खाता खोलिदिएको थियो । त्यसैबाट बढाएर विष्णुले रत्ननगर नगरपालिका ९ मा तरकारी, फलफूल, पाउरोटीसहितको किराना पसल चलाउनुभयो ।
त्यही पसलको आम्दानीले ८ र ९ कक्षामा पढ्ने छोराहरुको खर्च धानिएको छ । कोठाभाडा र घरखर्च त्यही पसलबाट चल्छ । उहाँको दैनिक नाफा नै रु ५०० देखि एक हजार ५०० सम्म हुन्छ ।
काम गर्न सजिलो छ । तरतरी पसीना चुहाउनु पर्दैन । पहिलो जस्तो पैसाको सकस छैन । बचत गर्र्ने बानीको विकास भएको छ । “बिहान म सामान किन्न जान्छु, छोराहरुले दोकान हेर्छन्, दिउँसो छोराहरु विद्यालय जान्छन्, मैले दोकान हेर्छु,” विष्णु शर्माले हाँस्दै भन्नुभयो ।
रत्ननगरकै मोनिका विकले विद्यालय छाडेको पत्ता लागेपछि उनको परिवारलाई समेत सङ्घले सिलाइ मेसिन दिएर बच्चालाई श्रमबाट छुटायो । मोनिका नियमित विद्यालय जान्छिन् भने आमा सजना कपडा सिलाएर मज्जाले आम्दानी गर्न थाल्नुभएको छ ।
गएको तीजमा मात्रै सातहजार ५०० रुपैयाँ सजनाले कमाएको सहकर्मी शर्मिला विकले बताउनुभयो । कपडा सिलाइबाट आएको पैसा सजना र शर्मिलाले आधाआधा बाँड्ने गर्नुभएको छ ।
अर्थाभावका कारण रत्ननगरका गुञ्जमान चेपाङकी छोरी सिया चेपाङ अर्काको घरमा घाँस काट्न जान्थिन् । सचेतना कार्यक्रमसँगै गुञ्जमानलाई चार वटा बाख्रा सहयोग गरेपछि छोरीको पढाइ नियमित भयो । आयआर्जनका काममा परिवार पनि सक्रिय हुन थालेका छन् ।
बाख्राबाट परिवारले आम्दानी गर्ने गरेको र सिया पनि नियमित विद्यालय जान थालेको उक्त कार्यक्रमका सामाजिक परिचालक सन्तोष रेग्मी बताउनुहुन्छ ।
उनीहरु प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । परिवारमा दिइएको सहयोगका कारण श्रमिक बालबालिकाहरु विद्यालय जान थालेका छन् । यसरी श्रम गर्न बाध्य ९५ जना बालबालिकालाई पारिवारिक मिलन गराई विद्यालयमा भर्ना गरिएको उक्त कार्यक्रमका संयोजक दीपककुमार कर्माचार्य बताउनुहुन्छ ।
बालबालिकालाई शैक्षिक सामग्री दिइन्छ भने उनीहरुका अभिभावकहरुलाई सीप र रुचीअनुसारको सहयोग गर्ने गरिएको छ जसमा सिलाइ मसिन, रिक्सा, ठेलागाडा, किराना सामग्री पर्छन् । बँगुर, पाडी, बाख्रा, कुखुरा र माछापालन गर्नमा पनि सहयोग गरिएको छ ।
युनिसेफ नेपालको सहयोग तथा रत्ननगर नगरपालिकाको समन्वयमा रत्ननगर उद्योग वाणिज्य सङ्घले बाल संरक्षण तथा बाल श्रम न्यूनीकरण कार्यक्रम २०७० सालदेखि शुरु गरेको हो ।
आर्थिक अवस्था कमजोर, गलत साथी संगत र पारिवारिक कलहका कारण यसरी बालबालिकाहरु श्रममा आउन बाध्य भएको सर्वेक्षणले पुष्टि गरेको कार्यक्रम व्यवस्थापक रोजिना श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
“अर्थाभाव नै मुख्य कारण रहेछ, त्यसैले परिवारलाई सहयोग कार्यक्रम ल्याएका हौं,” श्रेष्ठले भन्नुभयो – “आयआर्जन राम्रो हुन थालेपछि श्रम छाडेर बालबालिकाहरु स्कुल जान थालेका छन् ।” उहाँका अनुसार परिवारलाई सचेतनामूलक कार्यक्रममा समेत सहभागी गराएको फलस्वरुप बालबालिकाहरु विद्यालय नियमित जान थालेका छन् ।
विसं २०७० सालमा सर्वे गर्दा रत्ननगरमा विद्यालय छाडेकासहित गरेर ९०३ जना बालबालिका भेटिएका थिए । विसं २०७३ सालमा बेसलाइन सर्वे गर्दा श्रममा लागेका बालबालिकाको सङ्ख्या ४२९ जना भेटिएको थियो ।
अहिले २०७५ सम्म आइपुग्दा सङ्घले उक्त कार्यक्रममार्फत ५३७ जनालाई श्रमबाट छुटाएर आवश्यक सहयोग उपलव्ध गराई विद्यालय पठाएको र उमेर पुगेकाहरुलाई विभिन्न पेशामा आबद्ध गराएको व्यवस्थापक श्रेष्ठ बताउनुहुन्छ ।
पछिल्ला दिनमा केही श्रमिकहरु थपिएका छन् । उनीहरुलाई समेत श्रमबाट छुटाएर परिवारमा मिलन गराउने र विद्यालय पठाउने योजना कार्यक्रमको छ । पछिल्ला चरणमा भने जनप्रतिनिधिहरुको सहयोग र सचेतना बढेकाले बालश्रमको सङ्ख्या घट्दो क्रममा रहेको दावी सङ्घको छ ।
संघका अनुसार २५० जना बालबालिकालाई शैक्षिक र व्यावसायिक परामर्श दिइएको छ । यसैगरी, १५५ बालबालिकालाई शैक्षिक सामग्री दिइएको छ भने ११५ जनालाई व्यावसायिक तालीम तथा ९५ जनालाई परिवारमा मिलन गराई विद्यालय भर्ना गरिएको छ । रत्ननगर नगरपालिका अहिले बालमैत्री नगर बनाउने अभियानमा अघि बढेको छ । रत्ननगरको वडा नं ३ बालमैत्री वडा घोषणा भइसकेको छ भने असोज ५ गते रत्ननगर ५ लाई घोषणा गरिएको छ । अन्य वडाहरुलाई पनि क्रमिक रुपमा बालमैत्री घोषणा गरिँदै छ ।
श्राेतः janasawal.com
२०८१ मंसिर २५ - मंगलवार
