आर.बी बुढाथोकी

लट्टे हाम्रो गाउ घरमा पाइने एक प्रकारको पुरानो बाली हो । पुरानो बाली भएका कारण यसको लोप हुने स्थिती पनि छ । लट्टेको महत्व नबुझ्दा यसको प्रयोग पनि निकै कम भएको पाईन्छ । माहाभारत हिमश्रिन्खला देखि मध्य तथा दक्षिण अमेरिकि देशहरुमा लट्टेको खेती परापुर्बक काल देखी नै हुँदै आएको पाईन्छ । नेपालमा यसको नाम ठाउँ अनुसार फरक फरक छ तराइमा रामदाना,पहाडमा लट्टे वा लुडे,उच्च पहाडी तथा कर्णाली प्रदेश तिर मार्से,सुदुर पश्चिमा तिरको दर्चुला बैतडी तिर बेथ,बेथे या चौलाई भनेर चिनिन्छ । ब्यबसायिक खेती नहुने हुँदा लट्टेको खोज तथा अनुसन्धान पनि खासै भएको पाइन्न । रातो लट्टेलाई नेपालमा उच्चकोटिको मानिन्छ । लट्टे एक बहु उपयोगी बाली मानिन्छ र यसको प्रयोग ठाउँ अनुसार फरक फरक रुपमा प्रयोग गरिन्छ । यसको हरियो साग पनि निकै स्वादिलो सब्जीको रुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ भने गेडालाई भुटेर या लड्डु बनाएर पनि खान सकिन्छ । उच्च पहाडी जिल्लाहरुमा यसलाई एक प्रमुख खाद्दन्नको रुपमा लिइन्छ । पहाडी जिल्लामा यसको साग निकै मन पराएर बिभिन्न तरिकाले परीकार बनाएर खाइन्छ । अन्य साग जस्तो प्रचलन या प्राथमिकतामा नपरेता पनि यो सागमा पनि खनिज तत्व प्रसस्त पाइने हुँदा निकै फाईदा छ । लट्टेको बैज्ञानीक नाम अमरन्थ ग्रेन (Amaranth) हो ।

लट्टेलाई अन्य बाली जस्तै छुट्टै जमिनमा नलगाइ बारीको छेउ छेउ या रुखो ठाउमा लगाइदिने चलन छ । स्वास्थ्य सम्बन्धी प्रचुर फाईदा हुँदा हुँदै पनि यो एक हेपिएको अन्न जस्तो लाग्न सक्छ । सबै तिर लट्टेलाई एक प्रमुख बालिका रुपमा प्रयोग नहुने हुँदा यसको ब्यबसायिकता खासै हुँदैन । तर पछील्लो समयमा यसको महत्व बुझ्न थाले पछी यसको प्रयोग र खेती ब्यापक हुन थालेको देखिन्छ । ग्लुटिन फ्री अन्नको रुपमा लिइने हुँदा लट्टेका परिकार होटल तथा रेस्टुरेन्टहरुमा पनि राख्न थालिएको छ । नेपालमा ठाउँ अनुसार यसको बाली फरक फरक समय हुन्छ । लट्टेलाई कुनै बालीको छेउमा लगाउदा त्यो बालिमा कुनै नराम्रो नजर नलाग्ने परमपरा पनि छ । महिनावारी या सुत्केरी भएका बखत यो बालीको रोटी या भुटेर खनालए फाईदा पुग्ने पनि जनबिश्वास छ ।नेपालमा लट्टेको अनुसन्धान धेरै कम भएका कारण यसका जाती कती छन बह्न्ने स्थिती छैन। केही प्रारम्भिक अनुसन्धान कर्ताका अनुसार नेपालमा यसका चार जाती छन भनेर भनिएको छ ।लट्टे कति ठाउमा झार भनेर फ्यालिने पनि गरिन्छ ।भारतमा लट्टेलाई अमरनाथ भनेर पनि चिनिन्छ ।

पोषणयूक्त लट्टे खानुका फाईदाहरु लट्टेमा प्रसस्त

प्रोटिन,फाइबर,म्याग्नेसियम,फस्फोरस,फोलेट,कपर,आइरन,जिन्क पोटासियम पाइने हुँदा निकै नै स्वास्थ्य बर्दक खाना मानिन्छ ।
ग्रेनहरु मध्ये सबै भन्दा ज्यादा फाइबर भएको खाना हो लट्टे ।
ग्लुटिन फ्री भएका कारण धेरैका लागि उपयुक्त
बल्ड सुगर नियन्त्रणका लागि निकै उपयोगी खाना
शरीरको वजन खटाउन उपयोगी हुन्छ ।
मुटुलाई सुरक्षा प्रदान गर्न पनि लट्टे निकै उपयोगी मानिन्छ ।
स्किन केयरका लागि राम्रो मानिएको खाना हो ।
क्यान्सर हुनबाट जुगाउन मद्त पुर्याउछ ।
डाइबिटीजका हुनबाट बचाउछ ।
हाइपरटेन्सन अर्थात उच्च रक्तचापका लागि उपयोगी
एनेमिया उपचारका लागि पनि उत्तम हुन्छ लट्टे ।
दीर्घ जिबनका लागि अती नै राम्रो अन्न ।
टिशूहरु मर्मत र बढाउनका लागि उत्तम ।
बलियो कपालका लागि पनि लट्टे राम्रो अन्न हो ।
प्रसस्त आइरन पाइने हुँदा गर्भबती महिलाका लागि पनि राम्रो मानिन्छ ।

लट्टे एक स्वास्थ्यबर्दक अन्न भएका कारण पछील्लो समयमा यसका परिकारहरु पनि थरीथरिका बन्न थालेका छन । लट्टेको सागको तरकारी या भुटेर पनि खान सकिन्छ । लट्टेको सागलाई उसिनेर साधेर खादा पनि अती नै स्वादिस्ट मानिन्छ ।लट्टेको दानालाई उसिनेर चिसो बनाइ सलाद बनाएर खादा पनि निकै स्वास्थ्य बर्दक हुन्छ । लट्टेको सुप पनि निकै प्रख्यात र राम्रो हुन्छ । बिदेशमा पनि लट्टेको धेरै नै प्रयोग हुन्छ र यसका परिकारहरु धेरै नै छन । लट्टेलाई एक साइड डिसको रुपमा निकै नै प्रयोग गरिएको पाईन्छ । भेज बर्गर खानेहरुका लागि किनुवा या लट्टेको प्याटिज बनाएर खानेहरु पनि निकै छन जुन स्वास्थ्यका लागि निकै राम्रो मानिन्छ । लट्टेको रोटी,पकोरा,केक,स्न्याक्स र ड्रिन्क्स समेत बनाएर खान सकिन्छ । लट्टेको खिर पनि त्यतिकै मिठो र स्वास्थ्य बर्दक मानिएको छ ।

पर्वतारोहणका साहसिक व्यक्तित्व र जीवन बचाउने नायक ‘छिरिङ पेम्बा शेर्पा’

आजको देशभरको मौसम ।। कतै हल्का बर्षा–कतै हिमपात ।। बाँकी भू‍–भागमा आंशिकदेखि साधारणतया बदली

हुम्लामा हिमपात ।। चिसो बढ्यो ।। ढिला हिमपात भएकोमा हुम्लावासी खुशी ।।

आज अमेरिकी डलर एकको खरिदर १ सय ३५ रूपैयाँ २१ पैसा

प्राचार्य गरैको सेवासँगै दान, आश्रमको एउटा कोठा निर्माण गर्ने